TROSOLWG
Mae taith eich pererinion yn dechrau wrth ffynnon sanctaidd St Aidan of Ferns, y cyfeirir ati fel Ffynnon Mogue (un arall o’i henwau). Yma, mae arferiad yn mynnu eich bod yn llenwi potel ddŵr fechan a’i chario i Dyddewi yng Nghymru. Nawr yn cerdded fel pererin, rydych chi’n mynd heibio i Eglwys Gadeiriol Sant Edan (Eglwys Iwerddon), sy’n cael ei hystyried fel yr eglwys gadeiriol leiaf yn Ewrop. Yna byddwch yn mynd heibio i adfail Abaty’r Santes Fair, a sefydlwyd ar gyfer yr Urdd Awstinaidd yn y 12fed ganrif gan Dermot MacMurrough, Brenin Leinster.
Yn Boolavogue byddwch yn ymweld â Chanolfan y Tad John Murphy. Dyma’r fferm lle bu’r Tad Murphy, arweinydd gwrthryfelwyr 1798, yn byw am flynyddoedd lawer.
Y tu hwnt i Ganolfan y Tad Murphy , byddwch yn dod ar draws, ar y dde, a lios neu gaer tylwyth teg. O ddiwedd yr Oes Haearn hyd at y cyfnod Cristnogol, adeiladodd Gwyddelod yr adeileddau crwn hyn gyda chloddiau pridd i amddiffyn bodau dynol a da byw ar adegau o ryfel. Mae chwedlau gwerin wedi tyfu o gwmpas y rhain sy’n dweud y bydd melltith yn cael ei deddfu ar y rhai sy’n tarfu arnynt neu’n eu dinistrio, ac mae’n debyg mai dyna pam mae miloedd o’r strwythurau hyn yn dal i oroesi yn Iwerddon.
Ar Oulart Hill, byddwch yn pasio safle buddugoliaeth wych i’r Gwyddelod Unedig ym 1798. Mae dargyfeiriad byr o faes parcio yn mynd â chi i’r godidog Tulach a’tSolais. Wedi’i hagor ym 1998, mae’r gofeb hon yn coffáu Gwrthryfel 1798 yn ddramatig ac mae’n fersiwn fodern o’r beddrodau cyntedd cyn-Gristnogol fel yr un yn Niwgwl. Mae’n cyd-fynd â chyhydnos y gwanwyn a’r hydref pan fydd yr haul yn codi neu’n machlud drwy’r dramwyfa.
UCHAFBWYNTIAU / LLEOEDD O DDIDDORDEB
Rhedyn
Tref hanesyddol y credir iddi gael ei sefydlu pan adeiladwyd y fynachlog gan Sant Aidan (a elwir hefyd yn St Mogue). Mae gan Ferns lawer o safleoedd eglwysig i’r pererinion sydd newydd ddechrau ar y llwybr: Ffynnon Sant Mogues, Eglwys Gadeiriol Sant Edan ac adfeilion Abaty’r Santes Fair.
Canolfan y Tad John Murphy
Yn Boolavogue byddwch yn ymweld â Chanolfan y Tad John Murphy. Dyma’r fferm lle bu’r Tad Murphy, arweinydd gwrthryfelwyr 1798, yn byw am flynyddoedd lawer. Mae’r ganolfan yn cynnwys ei fwthyn, sy’n enghraifft wych o adeilad gwerinol o’r 18fed ganrif. Mae hwn wedi’i leoli ar fuarth fferm wedi’i adfer sy’n cynnwys beudy, cwt mochyn, llaethdy, stablau llafurwyr ac amrywiaeth o beiriannau fferm o’r gorffennol.
Tulach a'tSolais
Cofadail hynod yn nodi 200 mlynedd ers gwrthryfel 1798. Yr oedd adeiladu tulach neu domen gladdu yn arwydd o gysylltiad rhwng byd y byw a’r byd arall. Hollt trwy’r twmpath ond heb addurn – mae natur yn darparu’r sioe gyda’r haul yn codi cyhyd â’i fod yn cyd-fynd yn berffaith â’r dramwyfa.
Cynrychiolir Oulart, sy’n deillio o’r gair hynafol am berllan, ymhellach gan naw math o goed afalau Gwyddelig hynafol a blannwyd yn 2014.
Cerddwch drwy’r llwybr a chwarae gyda’r acwsteg hardd yn y man caeedig.
Canolfan y Tad Murphy
Canolfan y Tad Murphy
Padraig Sinnott
Ffynnon Sant Mogue
Pererinion yn Tulach a'tSolais
Gaer Faerie
Rhedyn
Carreg Dermot MacMurrough
Dermot MacMurrough
MacMurrough oedd Brenin Leinster o’r 12fed ganrif a apeliodd at y Normaniaid i helpu i setlo anghydfod Gwyddelig rhwng Brenhinoedd. Yn 1153, cipiodd wraig Tiernan O’Ruark, Brenin Breifne yng Ngogledd Iwerddon. Cafwyd ymryson chwerw, ac yn 1166 gyrrwyd Dermot o Iwerddon.
Yna rhoddodd Brenin Harri II o Loegr ganiatâd i Dermot gael cymorth i adfer ei deyrnas oddi wrth arglwyddi Eingl-Normanaidd de Cymru. Daeth ei gymhorth mwyaf nodedig (yn gyfnewid am ferch Dermot, Aoife) oddi wrth Iarll Penfro , y llysenw Strongbow .
Ym 1169, sefydlodd yr Arglwyddi Normanaidd droedle yn Iwerddon ac roedd presenoldeb arfog Seisnig i barhau ar yr ynys hyd heddiw.
COED gwern
Ganrifoedd lawer yn ôl, roedd Ferns yn cael ei adnabod fel lle’r wernen. Roedd y wernen yn cael ei hystyried yn goeden hudolus ac yn gysegredig i’r Derwyddon. Roeddent yn credu y gallai eu helpu i gael mynediad i’r Arallfyd.
Ond hyd yn oed yn y byd hwn mae rhywbeth arbennig iawn am y goeden Wernen sef perthynas symbiotig rhwng bacteriwm o’r enw Frankia a’r wernen. Mae Frankia yn creu nodiwlau sefydlogi nitrogen o fewn system wreiddiau’r Wernen ac mae hyn wedyn yn gwella’r pridd o’u cwmpas. Mae hyn yn caniatáu i’r Wernen dyfu mewn tir gwael neu amodau gwlyb iawn lle nad oes llawer o bridd.
Cofrestrwch ar gyfer ein Cylchlythyr
Byddwch y cyntaf i wybod am ddigwyddiadau tywys sy’n cael eu cynnig ar hyd y llwybr a’r holl ddatblygiadau diweddaraf wrth i ni anelu am lansiad pererindod yn 2023.
